Mowa oskarżycielska Raskolnikowa ze Zbrodni i kary

Mowa oskarżyciela, jaką wygłosił Rodion Raskolnikow w swoim procesie, stanowi bez wątpienia jeden z najważniejszych momentów w powieści "Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego. Bezpośrednio wpływa na losy głównego bohatera oraz na postrzeganie przez czytelnika jego moralności i psychiki. Decydując się na obronę swojego czynu, Raskolnikow albo udowodni swoją rację, albo zostanie uznany za zbrodniarza. W mojej pracy skoncentruję się właśnie na analizie jego mowy oskarżycielskiej i przedstawię wnioski, do jakich doprowadza ona czytelnika. Po pierwsze, warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki Raskolnikow stawia odpowiedzialność za swoją zbrodnię. Otóż obarcza on winą swoje ideały, które zmusiły go do działania. Przekonany był, że ma w sobie wyższy cel i że jego ofiara - Lizawieta Iwanowna - stanowiła przeszkodę na drodze do jego marzeń o poprawieniu ludzkości. Z drugiej strony, Raskolnikow podejmuje swoją decyzję samodzielnie, z pełną świadomością i dojrzałością, co pozwala na uznanie jego czynu za zamierzony i udowodnia, iż był to akt wolnej woli. Z drugiej strony, w swojej mowie oskarżycielskiej Raskolnikow podkreśla też, jak wiele cierpienia przyniósł mu jego czyn, zarówno w sferze moralnej, jak i fizycznej. Powtarza, że nie chciał nikomu zrobić krzywdy, ale był zmuszony do takiego postępowania przez okoliczności, a jego cierpienie jest jednym z elementów, który wpływa na próbę zrozumienia jego czynu przez czytelnika. Oczywiście, mowa oskarżycielska Raskolnikowa przedstawia też jego stan psychiczny, który był składową tego, co doprowadziło go do zbrodni. Jego urojenia i chora psychika pośrednio wpłynęły na jego czyn i pozostają po nim, co też czytelnik widzi w jego słowach. Sam Raskolnikow odwołuje się również do wielu filozoficznych koncepcji, które stanowiły jego ideologiczne podłoże i które, jak sądził, usprawiedliwiały jego postępowanie. Niestety, przez to doprowadził do siebie samego, że jego filozofia staje się oskarżycielem jego samodzielnego oceniania moralności, przez co jego moralność wydaje się niejaka. Warto jednak podkreślić, iż mowa oskarżycielska Raskolnikowa, mimo samej idei i składni, gdzie jest dużo wyrazów egocentrycznych, nie jest pozbawiona argumentów, które mogą być uznane jako dobre uzasadnienie. Po tym rozumowaniu staramy się zrozumieć, dlaczego czytelnik kibicuje Raskolnikowowi, a może nawet mu wybacza. Jego mowa oskarżycielska, z bogatą składnią i filozofią, stanowi pewne uzasadnienie, jednak nie wynosi Raskolnikowa na wyższy poziom moralny. Mamy wrażenie, że mówi on szczerze, ale może nie robi tego z wielkiej chęci, lecz z konieczności. Z jednej strony poprzez swoją mowę oskarżycielską Raskolnikow stawia na równi teoretyczne idee z rzeczywistością, a z drugiej dobrane argumenty - zwłaszcza te związane z dramatyzmem sytuacji - okazują się bardzo skuteczne i wpływają na emocje czytelnika. Mimo że mowa oskarżycielska Raskolnikowa była pochwalona jako jeden z najlepszych przykładów tego, jak pisarz może przekonać czytelnika do moralności bohatera, nie opakuje ona możliwości przemyślenia samego czynu. Z punktu widzenia moralności, jak też i filozofii, czyny Raskolnikowa są sprzeczne z etyką, z jednej strony zabijanie nie może nigdy uzasadnić żadne idee, z drugiej strony zabijanie wynika z tej idei, która podejmuje decyzję o zbójstwie. Czytelnik ma wiele wątpliwości co do tego, czy Raskolnikow był moralnie uprawniony do swojego czynu i czy w ogóle da się zrobić coś takiego - udać zabójcę i wykonać czyn. Mowa oskarżycielska Raskolnikowa była zatem ważnym momentem w powieści, ale nie stanowiła końca refleksji, która toczą się w umyśle czytelnika. Pozostawiała ona wiele pytań, które musiały pozostać bez odpowiedzi.